Sosial ulgamlar her birimiz üçin işimizi öňe sürmegiň we pikirlerimizi beýan etmegiň oňaýly usulyna öwrüldi. Şol bir wagtyň özünde, onlaýn zulumyň dürli görnüşleri hem ýüze çykyp we artyp başlady. Olaryň biri “trolling” adalgasy bilen tanalýar.
Trolling
Trollar hakyky adamlar ýa-da kompýuter botlary (robotlary) tarapyndan dolandyrylýan ýalan hasaplar bolup biler. Olar köplenç sosial mediýa postlarynyň aşagynda birtopar teswirleri goýup, okyjylary manyly gürrüňdeşliklerden mahrum etmäge ymtylýarlar. Adamlary gorkuzmak, haýbat atmak ýa-da hasaplaryny döwmek maksady bilen hem trolling edilýär.
Şeýle-de, sosial mediýada käbir syýasy meseleler ýa-da jedelli temalar beýan edilende trollinge sezewar bolup bilersiňiz.
Trollinge garşy göreşmegiň netijeli usullary barmy?
Hüjümden ozal
- Işleriňizi we şahsy durmuşyňyzy sosial mediýa hasaplaryňyzdan aýry saklaň.
- Hasaplaryňyzy häkerleriň ele almazlygy üçin, parol dolandyryjysynyň kömegi bilen uzyn we üýtgeşik parollary dörediň.
- Hasabyňyz üçin iki faktorly autentifikasiýany açyň. Şeýtseňiz, haçanda kimdir biri hasabyňyza girjek bolsa, size duýduryş geler.
- Sosial mediýa hasabyňyzyň gizlinlik sazlamalaryny gözden geçiriň we köpçülige aýan etmek islemeýän maglumatlaryňyzy gizläň.
- Internetde goýan suratlaryňyzy gözden geçiriň we olaryň içinde sizi abraýdan düşürmek üçin ulanylyp bilinjekleriniň ýokdugyny kesgitläň. Trollar köplenç köpçülige açyk bolan suratlary ogurlap, adamyň abraýyny gaçyrmak üçin ulanýarlar.
- Maşgalaňyz we dostlaryňyz bilen onlaýn zulum we onlaýn maglumatlary nädip goramalydygy barada gürleşip duruň. Trollar siz hakynda maglumat tapyp bilmeseler, dogan-garyndaşlaryňyzy nyşana almaklary ähtimal.
- Trollingiň başlanandygyny görkezip biljek alamatlary anyklamak üçin, sosial mediýaňyzyň teswirlerini yzygiderli barlap duruň.
Hüjüm wagtynda
- Trolling ýüze çykanda, onuň bilen aragatnaşyk saklamazlyga synanyşyň, sebäbi bu ýagdaýy hasam agyrlaşdyryp biler.
- Trollingiň görnüşine serediň we munuň arkasynda kimiň durandygyny, ýagny hakyky adamdygyny ýa-da botdugyny anyklamaga synanyşyň.
- Trollary blokirläp ýa-da öçürip bilersiňiz. Kemsidiji ýa-da howp salýan trollar barada sosial mediýa kompaniýasyna habar berilmelidir.
- Eger hüjüm has güýçli bolsa, oflaýn ýagdaýa geçip bilersiňiz.
Doksing
Trolling hüjümi doksingi hem öz içine alyp bilýär. Bu haçanda bir adamyň adresi ýa-da telefon belgisi ýaly, şahsy maglumatlary internetde köpçülige elýeterli bolanda bolup geçýär.
Doksinge garşy nädip göreşmeli?
Hüjümden ozal
- Sosial ulgamlaryňyzda we web-saýtyňyzda köpçülige açyk bolan, doglan senäňiz ýaly şahsy maglumatlaryňyzy aýryň. Iş boýunça adamlar siziň bilen habarlaşyp biler ýaly, diňe iş üçin ulanmaga aýratyn e-poçta dörediň.
- Sosial mediýa hasplaryňyzdaky gizlinlik sazlamalaryny ýapyň. Sosial mediýa hasaplary we sazlamalary barada golaýlaryňyz we garyndaşlaryňyz bilen gürleşiň. Päli-niýeti erbetler, maşgala agzalaryňyzyň we dostlaryňyzyň hasaplary arkaly siz hakynda köp maglumat alyp bilerler.
- Hasaplaryňyzy güýçli parollar bilen goramak üçin parol dolandyryjysyny ulanyň.
- Size howp abandyryp biljek maglumatlar babatda e-poçtaňyzy we sosial mediýaňyzdaky kontentleri gözden geçiriň. Eger mümkinçiligiňiz bolsa, köpçülige açylaýan ýagdaýynda size zyýan getirip biljek islendik zady aýryň.
Hüjüm wagtynda
- Onlaýn profiliňizi gözden geçiriň we şahsy maglumatlaryňyzy aýryň.
- Parol dolandyryjysyny ulanýandygyňyza we ähli hasaplaryňyz üçin iki faktorly autentifikasiýanyň işledilendigine göz ýetiriň.
- Galp ulanylmagynyň öňüni almak üçin, bankyňyza, mobil aragatnaşyk bilen üpjün edýän edara doksinge sezewar bolandygyňyzy duýduryň.
- Tanaýanlaryňyza, şol sanda maşgala agzalaryňyza, iş berijiňize we dostlaryňyza doksinge sezewar bolandygyňyzy habar beriň.
- Eger ýerlikli diýip pikir edýän bolsaňyz, howp salýanyň hereketlerini hukuk goraýjy edaralara habar beriň.
