Käwagt duşýan saglyk maslahatyň çyna meňzärden aşa gowy eşidilýärmi? Meselem, deriňi agardýan sabyn ýa-da tiz horlandyrýan çaý. Şeýle marketing usullarynyň köpelýän we ösýän döwründe dogry we ýalňyş maglumatlary aýyl-saýyl etmek barha kynlaşýar, esasan-da internet äleminde.
Ozal ynanýan kişiň hem bolsa, internetde eşidýän ýa-da görýän maslahatlaryňa şübheli garap, sorag bermek gowy pikirdir:
- Şeýle maslahaty berýän websaýt ýa-da adam kim?
- Şol maglumaty ýa-da önümi paýlaşmak bilen olar näme gazanýarlar?
- Olar onuň üstünden pul gazanýarlarmy?
- Kim bu maslahata ýa-da önüme garşy çykýar we näme üçin?
Ygtybarly saglyk çeşmeleri adatça birnäçe häsiýetlere eýe bolýarlar:
- Awtor ýa-da awtorlaryň atlary görkezilýär: Haçanda sen şol awtorlary internetde gözläniňde, olaryň başga haýsy taslamalaryň üstünde işleýändigini we nirede işleýändigini tapyp bilmelisiň. Olaryň ukyplaryny barla: Olar öz ugurlary boýunça maslahat berýärlermi?
- Maglumatyň çap edilen senesi görkezilýär: Lukmançylykdaky öňegidişlikleriň yzygiderli synaglary we kliniki barlaglary talap edýändigi sebäpli, hünärmenler tekliplerini yzygiderli üýtgedip durýarlar. Şonuň üçin ygtybarly çeşmeler maslahatyň soňky täzelenen senesini çap edýärler.
- Uniwersal çözgüdiň ýokdugy düşündirilýär: Seniň bedeniňe we saglyk taryhyňa görä, başga bir adama kömek edýän bejergi seniň üçin zyýanly bolup biler we tersine.
- Seresaplyk bilen aýdylar: Bir zadyň kömek etjekdigine “kepil geçmeýärler”, eýsem “kömek edip biljekdigini” öňe sürýärler. Ygtybarly çeşmäniň gowy alamaty sap faktlardyr. Eger çeşmede duýgularyňa täsir edýän sözler ulanylýan bolsa (mysal üçin, “gudratly derman” we ş.m.), seni aldamakçy bolýan bolmagy mümkin.
- Sagdynlyga eltýän ýoluň haýaldygy görkezilýär: Tiz çözgüdiň ýokdugy we bejerginiň wagt aljakdygy, barlagdan geçilmelidigi, gözegçilikde bolmalydygy we adama görä aýratyn düzedişleriň gerekdigi bellenilýär.
Seniň ýaşaýan ýeriňde nähili saglyk çeşmeleri ygtybarly hasaplanýar?
Lukmançylyk hünärmenlerine görä, iň ygtybarly we jogapkär saglyk habar çeşmelerine aşakdakylar girýär:
- Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy (BSGG): 1948-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasynyň bir bölümi hökmünde döredilip, 194 agza döwlet we hususy donorlar tarapyndan maliýeleşdirilýär. Onuň alty sany sebitleýin edarasy we 150 sany ýurtda ofisi bar. Web sahypalaryna girip, Twitter ýazgylaryny yzarlap bilersiň we soraglaryňa göni jogap almak üçin WhatsApp-da koronawirus toparyna goşulyp bilersiň.
- Milli saglyk gullugy (NHS): Beýik Britaniýanyň ilaty tarapyndan maliýeleşdirilýän saglygy goraýyş ulgamydyr. Onuň web sahypasyna girip, YouTube-daky wideolaryny görüp bilersiň.
- Kesellere gözegçilik we öňüni alyş merkezleri (CDC): ABŞ-nyň öňde baryjy milli saglygy goraýyş institutydyr. Onuň web sahypasyna girip, podkastlaryny diňläp bilersiň.
Habarlary “iň soňky” ýa-da “iň täze” tertip boýunça sortla we senesini gowy barla. Sebäbi käwagt hat-da könelen hem bolsa, gözläniňde ilki has meşhur maglumat çykýar. Google we DuckDuckGo ýaly gözleg platformalarynyň “habarlar” bölümi soňky gün, hepde ýa-da aý esasynda netijeleri filtrlemäge mümkinçilik berýär.
Ýumuş: Ygtybarly çeşmede näme gözlemelidigini bilýärsiň. Indi telefonyňy alda, Facebook, WhatsApp ýa-da Instagramda gören iň soňky saglyk maslahatyňy barlap gör. Şol maslahaty barlamak üçin 10 minut wagt tutun. Eger maslahatda surat bar bolsa, TinEye.com-a girip, başga nirede bu surata duş gelip bolýanyny barla. 10 minudyň içinde näme tapdyň? Netijeler pikiriňi üýtgetdimi? Jogap tapmaga derek has köp sorag bilen galdyňmy?
