Iýun 2022: PalawyÅ bahasy Åu ýylyÅ iƧinde ikinji gezek peselýär
2022-nji ýylyÅ iýun aýynda AÅgabat ÅƤherinde palaw biÅirmegiÅ ortaƧa bahasy 85.7 Türkmen manadyna deÅ boldy. Bu bolsa geƧen aýdaky, maý 2022-dƤki palaw bahasyndan (82.4 manat) aýdan-aýa deÅeÅdirenimizde 4% gymmat we geƧen ýyldaky, iýun 2021-dƤki palaw bahasyndan (98.9 manat) bolsa ýyldan-ýyla deÅeÅdirenimizde 13.4% arzandyr. Iýun 2022-dƤki palaw bahasynyŠýyldan-ýyla arzanlamagy Åu ýylyÅ iƧinde ikinji gezek ýüze Ƨykdy. Ilkinji gezek palawyÅ bahasy 2022-nji ýylyÅ aprelinde ýyldan-ýyla 14.2% arzanlapdy. 2021-nji ýylyÅ iýun aýy üçin maglumatlaryŠýeterlik bolmanlygy sebƤpli, TürkmenistanyÅ Hronikasy neÅiriniÅ rugsadyny almak arkaly, olar tarapyndan dƶredilen ƧƤrýekleýin hasabatlardan palaw ingredientleriniÅ bahalaryny aldyk. Bu hasabaty taýýarlamak üçin 2022-nji ýylyÅ iýun aýyndaky palaw ingredientleriniÅ bahalary Palaw Index toparymyz tarapyndan ýygnaldy.
Tüwiden baÅga Ƥhli palaw ingredientleriniÅ bahalary 2022-nji ýylyÅ iýunynda ýyldan-ýyla arzanlady. KƤÅiriÅ bahasy (-63%), günebakar ýagy (-45%), sogan (-43%), bugdaý uny (-19%) we sygyr eti (-8%) arzanlan bolsa, Åo bir wagtyÅ iƧinde tüwiniÅ bahasy ýyldan-ýyla 41% gymmatlady (Netije 1 seret).
DollaryŠgara bazar kursy ýene bir gezek öz täsirini ýetirýär
1 ABÅ dollarynyÅ gara bazar kursy geƧen ýylyÅ iýunynda (2021) ortaƧa 33.5 manada deÅ bolan bolsa, Åu ýylyÅ iýun aýynda (2022) 18.7 manada Ƨenli düÅdi. Bu bolsa 44.3% peseliÅdir. Türkmenistanda satylýan günebakar ýagynyÅ aglaba bƶlegi daÅary ýurtlardan import edilýär (esasan hem Russiýadan) we onuÅ bahasy iýun 2021 we iýun 2022 arasynda ýyldan-ýyla 45% arzanlady. Åol sebƤpden, Türkmenistanda satylýan günebakar ýagynyÅ bahasynyÅ arzanlamagynyÅ iÅ uly sepƤbkƤri gara bazar kursundaky batly peseliÅ diýip Ƨaklap bolar. Ćatlatsak, Russiýa hƶkümeti 2022-nji ýylyÅ 15-nji aprelinden 31-nji awgustyna Ƨenli mƶhletde günebakar ýagynyÅ eksporty üçin kwotalar girizipdi. Emma muÅa garamazdan, Russiýa hƶkümeti günebakar ýagynyÅ eksportyny artdyrmak maksady bilen 2022-nji ýylyÅ iýulynda günebakar ýagynyÅ eksportlaryna goýulýan salgytlaryÅ mƶƧberini azaltdy.
Bugdaý uny
Walýuta kursyna bagly bolan ýene bir palaw ingredienti bugdaý unudyr, sebƤbi biz Palaw Indeksimizde diÅe Gazagystanda ƶndürilýän bugdaý ununyÅ bahalaryny Ƨƶpleýäris. Gara bazar kursunyÅ 44.3% peselmegine garamazdan, Türkmenistanda satylýan Gazagystan ununyÅ bahasy ýyldan-ýyla deÅeÅdirilende diÅe 19% arzanlady. Beýle uly tapawuda sebƤp hƶkmünde, Gazagystandan Türkmenistana eksport edilýän bugdaý ununyÅ bahasy hem 9.2% artypdyr. IÅ soÅky maglumatlara salgylanyp, gƶzegƧilik gullugy Energyprom.kz neÅiriniÅ habar bermegine gƶrƤ, Gazagystandan Türkmenistana eksport edilen bugdaý ununyÅ mƶƧberi 2022-nji ýylyÅ aprelinde aýlyk 7.3 million ABÅ dollaryna deÅ bolan 19,600 tonnadan ybaratdyr. Bu mukdar (tonnada) geƧen ýylyÅ eksport sanlaryndan 130.3% kƶpdür. GeƧen ýylyÅ aprelinde (2021) Gazagystan Türkmenistana 2.9 million dollar mƶƧberinde 8500 tonna bugdaý ununy eksport edipdir.
Gazagystandan Türkmenistana eksport edilen bugdaý ununyÅ 1 tonna bahasyny deÅeÅdirenimizde, 2021-nji ýylyÅ aprelinde bir tonna üçin 341.2 ABÅ dollar tƶlenen bolsa, 2022-nji ýylyÅ aprelinde onuÅ bahasy 372,4 dollara ýetdi. Bu bolsa ýyldan-ýyla 9.2% artyÅdyr. Bulardan baÅga hem, Gazagystan 2022-nji ýylyÅ 15-nji apreli we 15-nji iýuny arasynda bugdaý dƤnesi we bugdaý uny üçin eksport kwotalaryny girizdi we kwota bugdaý uny üçin 300,000 tonna diýip bellenildi. Eksport kwotasy 15-nji iýundan 1-nji sentýabra Ƨenli ýene bir gezek uzaldyldy. BularyÅ netijesinde, Gazagystandan Türkmenistana ugradylýan bugdaý ununyÅ eksporty azalyp biler we Türkmenistanda satylýan gazak ununyÅ bahasynyŠýokarlanmagyna sebƤp bolup biler. Gazagystandan Türkmenistana eksport edilýän unuÅ bahasynyÅ 9.2% ýokarlanmagy we beýleki kwota pƤsgelƧiliklerini gƶz ƶÅünde tutsak, dollaryÅ gara bazar kursunuÅ 44.3% azalmagyna garamazdan Türkmenistanda satylýan gazak ununyÅ diÅe 19% arzanlamagyna düÅündiriÅ hƶkmünde gƶrkezilse bolar.
TüwiniŠbahasy näme üçin ýokarlandy?
Türkmenistanda tüwi adatƧa DaÅoguz we Lebap welaýatlarynda ekilýär, sebƤbi tüwi ýetiÅdirmek üçin ƶrƤn kƶp mukdarda suw gerek bolýar. Bu iki welaýatyÅ AmyderýanyÅ kenarynda ýerleÅmegi tüwi ýetiÅdirmƤge we ƶsdürmƤge mümkinƧilik dƶredýär. Türkmenistanda sarp edilýän tüwiniÅ aglaba bƶlegi iƧerde ƶsdürilip ýetiÅdirilýär we diÅe az bƶlegi daÅary ýurtlardan, esasanam Hindistandan getirilýär. Türkmenistanda import edilýän tüwiniÅ umumy mukdary 2020-nji ýylda 608,000 ABÅ dollaryna barabar boldy (maglumatlaryÅ iÅ soÅky ýyly). Gynansagam, Türkmenistandan eksport edilýän tüwiniÅ mukdary barada kƶpçülige elýeterli maglumatlar ýok.
Ćerli tüwi ƶnümƧiligine ser salsak, Türkmen daýhanlary 2021-nji ýylda 18,300 gektar meýdandan 82,400 tonna tüwi ýygnadylar, bu bolsa 2020-nji ýylda ýygnalan tüwiniÅ mukdaryna deÅdir. 2022-nji ýyl üçin hem ýene Åol bir mukdarda tüwi ýygnamak maksat edinilýär, ýagny 18,300 gektar meýdandan 82,400 tonna tüwi. ABÅ-nyÅ Oba hojalyk ministrliginiÅ habar bermegine gƶrƤ, Türkmenistanda 2021/22 mƶwsüminde ýyllyk tüwi ƶnümƧiligi 85 000 tonna deÅ bolupdyr. Türkmenistanda 2017-nji we 2021-nji ýyllar aralygynda 5 ýyllyk ortaƧa tüwi ƶnümƧiligi hem 85 000 tonna bolupdyr. SoÅky ýyllarda tüwi ƶnümƧiliginiÅ mukdarynyŠüýtgemƤnligini nazara alsak, ýerli sarp edijileriÅ tüwini has uly mukdarda satyn alyp baÅlanlygy ýa-da TürkmenistanyÅ tüwi eksportynyÅ artan bolmagy mümkin. Bul iki ssenariýalarda, tüwƤ bolan islegiÅ artyp, onuŠönümƧilik mukdarynyÅ Åol bir derejede galmagy sebƤpli, tüwi bahalary ýokarlanar. Emma, tüwiniÅ sarp ediliÅ derejeleri we TürkmenistanyÅ tüwi eksportlarynyÅ mukdary barada biziÅ elimizde anyk maglumatlar ýokdyr.
PalawyŠbahasynyŠaýlyk üýtgemegi
Palaw ingredientleriniÅ aýlyk bahalary 2021-nji ýylyÅ sentýabr aýyndaky 116,4 manatdan, 2022-nji ýylyÅ iýun aýynda 85,7 manada Ƨenli yzygiderli peselip gelýär we bu 26.4% peseliÅdir. DollaryÅ gara bazar kursuna syn edenimizde bolsa, ol 2021-nji ýylyÅ sentýabr aýyndaky 27.3 manatdan, 2022-nji ýylyÅ iýun aýynda 18.7 manada Ƨenli peseldi we bu bolsa 31.8% azalyÅdyr (Netije 2 seret).
Metodologiýa
Palaw ingredientleriniÅ bahalary Ƨƶplenilen wagtynda soganyÅ, kƤÅiriÅ, etiÅ, tüwiniÅ we unuÅ 1kg bahasy we günebakar ýagynyÅ 1 litr bahasy Ƨƶplenildi. BiziÅ metodologiýamyza gƶrƤ, 4 adamdan ybarat bolan maÅgalada palaw biÅirmek üçin biz ƶz formulamyzda günebakar ýagynyÅ 0.3 litrini, soganyŠýarym kilesini, kƤÅiriÅ 1 kilesini, etiÅ 600 gramyny, tüwiniÅ 1 kilesini we bugdaý ununyŠýarym kilesini ulandyk. Palaw indeksi Åeýle hem, Ƨƶrek biÅirmek üçin gerek bolan unuÅ bahasyny hem ƶz iƧine alar sebƤbi Ƨƶrek Türkmenistanda hemme naharlar bilen diýen ýaly iýilýär.
Palaw Indeks metodologiýasy barada has giÅiÅleýin maglumaty ƶwrenmek üçinĀ Åu salgaĀ basyÅ.
Gadyrly okyjy, seniÅ pikiriÅƧe, 2022-nji ýylyÅ iýun aýynda palaw bahalarynyŠýyldan-ýyla 13.4% arzanlamagyna nƤme sebƤp bolup biler?