Ümür Esen – Murgaply mugallym, folklorçy we magaryfçy.
Дөреден музейлери шу ашакдакылардан ыбарат:
- Мары велаят билим мирасхана-музейи;
- Магтымгулы адындакы Түркмен дөвлет университетиниң тарых факултетиниң музейи;
- Чеперчилик Академиясының музейи;
- Медениет институдының музейи;
- Марының кичи харбы ишгәрлери тайярлаян мекдебинде ачылан музейи;
- Молла Төре ахуның музейи;
- Илкинҗи түркмен дипломаты, языҗы Гылыч Кулының музейи;
- Шахыр Италмаз Нурының музейи;
- Языҗы Ашыр Назарың музейи;
- Әрсары бабаның музейи;
- Шахыр Пыхы Таганың музейи.
Үмүр Эсениң эсасы ишиниң дашындан топлан мирасы онларча алымың, гиден бир ылмы топарың этҗек ишинден көп болмаса аз дәл.
Үмүр аганың өлүми барада газет-җурналларың, радио-телеяйлымларың бири хем ятламады, хат-да онуң патасына, якын сайян достларының көпүси Ашгабатдан гелип билмедилер. Үмүр ага дүнйә дереҗесинде таналмага дегишли болса-да, медени дереҗәмизиң ябыгорлугы себәпли, “Ай, боля-ла” диен түркмен оваррамчылыгына уюп, соңкы йылларда оны теле-радио геплешиклеринден четлешдирдик. Ныязов дөврүнден галан бу четлешдирме онуң өмрүниң ахырына ченли довам этди. Ол бу барада хич ерде дил ярмады, мениң сорагыма: “Ай, халыпа, мени ил танаяр ахырын” диййәрди. Догры, мен оны ләхеңлериң арасына гошмак ниетим ёк, йөне, или үчин әгирт улы ишлери битирен бейик адамының патасына гелип билмеселер, нәме дийҗегими хем билемок. Оны танаян-у-танамаян халк велин, эдил сувсан сүрүниң сува чозушы ялы, думлы-душдан гелдилер. Оларың сан-саҗагы ёк. Халкы агзыбирлиге, җебислиге, кын пурсатларда чыдамлылыга, пайхаслылыга чагырмакда Үмүр аганың эден херекетлерини улы гахрыманчылыга деңейәрин. Мары велаятында нан чырчылыгы дөврүнде элли тонна дәнәни Теҗенден, Сарагтдан гетирип, халкы ачлыкдан чыкарышыны, гуллук борҗы боюнча ерине етирмели хайсы дөвлет ишгәри эдипдир? Бейле дөвлет ишгәрини тапмарсыңыз. Үмүр агамыз велин, халк билен дөвлет арасында эмеле гелйән бошлугы долдурып, ики тарапың хем дартгынлылыгыны говшадып гелйәнлериң бириди. Йөне оны билйән ёкды.
Annamuhammet Nepes
Сүргүнлик дөврүнде-де, дургунлык дөврүнде-де, я-да айдалы, өзүмизден өңки эдилен ягшы-яман ишлери үйтгедип гурмагың йөргүнли дөврүнде-де, бизе бир зат етенок. О-да адамының сылагы ве өз гечмишимизи етерлик өвренҗек бомазлыгымыздыр. Хәзирки неслиң өңүнде дурян эсасы меселе ил ичиндәки шол генҗи-хазынамызы гызыл тапан ялы еке-еке чөпләп, олары бир ере җемләп, нешир эдип, ене-де халка гайтарып бермекден ыбаратдыр. Элбетде, гүррүңчил гоҗалары документал кинолара дүшүрип, сеслерини язып алып болса-ха, оңа етеси зат ёк. Йөне иң болманда оларың билйән затларыны бир акыллы башлы эдип, ак кагыза гечирип, суратларыны алып галып билсек, шо-да бир улы иш этдигимиз боларды… Чүнки, халк арасында “Бу гүн гөрениң эрте ёк” диен ёвуз бир накыл бар.
Җомарт Байлы
Ümür Esen, Annamuhammet Nepes, 2016-nji ýyl
